Toegankelijke infrastructuur en beleving creëren

Ronse © Piet De Kersgieter

Jouw contactpersoon

Wil je aan de slag? Hier vind je praktische tips en criteria om een toegankelijke infrastructuur en beleving stap voor stap op te bouwen. Het lijkt misschien ingewikkeld, maar je kan klein beginnen, met eenvoudige aanpassingen die meteen effect hebben en vaak weinig kosten.

Ga je bouwen of verbouwen? Dan is dat hét moment om de principes van Universal Design vanaf het begin mee te nemen. Zo wordt het eindresultaat niet alleen mooi, maar ook praktisch en bruikbaar voor al je gasten.
Family visiting Bruges

Kleine aanpassingen met grote impact

Toegankelijkheid zit vaak in kleine dingen. Met eenvoudige ingrepen – van heldere communicatie en een slimme inrichting tot digitale verbeteringen en een gastvrije houding – maak je je plek meteen toegankelijker én aantrekkelijker.

De brochure ‘Gastvrij onthaal voor iedereen’ bundelt tal van eenvoudige ingrepen die je kan doen voor mensen met verschillende vormen van beperkingen. Toegankelijkheid gaat namelijk veel verder dan alleen rolstoelgebruikers. Denk ook aan de grote en groeiende groep mensen met een visuele, auditieve of verstandelijke beperking, met autisme, chronische aandoeningen, allergieën of intoleranties. Zij hebben allemaal baat bij kleine aanpassingen die een groot verschil maken in hun beleving.  

En misschien doe je al meer dan je denkt! Benieuwd waar je vandaag al sterk in bent en waar nog groeikansen liggen? 

In deze brochure vind je een handige checklist met eenvoudige, impactvolle ingrepen voor verschillende soorten beperkingen. Je kan makkelijk aankruisen wat je al doet en zien welke stappen je nog kan zetten richting een inclusiever onthaal. 

Kortrijk © Piet De Kersgieter

Bouwen en verbouwen

Criteria en aandachtspunten

De kogel is door de kerk: je gaat bouwen of verbouwen. Dit is het moment bij uitstek om toegankelijkheid structureel mee te nemen in je plannen. Hieronder vind je algemene richtlijnen en specifieke aandachtspunten per infrastructuurtype.

Universal Design

Universal Design is een ontwerptechniek die van bij het begin van het ontwerpproces rekening houdt met de diversiteit van gebruikers. Het doel is om producten, diensten en omgevingen te creëren die door iedereen gebruikt kunnen worden, zonder dat daarvoor achteraf aparte aanpassingen nodig zijn. Denk aan liftknoppen die zowel zittend als staand bereikbaar zijn, of stijlvolle hulpmiddelen zoals wegneembare douchezitjes en wegklapbare beugels. Zo blijft toegankelijkheid vaak onzichtbaar en wat je wel ziet, oogt stijlvol en gastvrij. 

Belangrijk: toegankelijkheid gaat verder dan rolstoelgebruikers. Hou ook rekening met mensen met een visuele of auditieve beperking, astma, allergieën of andere noden. Eenvoudige bediening, duidelijke signalisatie en een veilige omgeving maken voor iedereen een groot verschil.

Bezoekerscentrum Sint-Baafskathedraal

Stedenbouwkundige verordening

Als je gaat (ver)bouwen heb je meestal een stedenbouwkundige vergunning nodig. Voor publiek toegankelijke gebouwen in Vlaanderen gelden daarbij ook verplichte toegankelijkheidscriteria. Dat geldt voor o.a. toeristische verblijfsaccommodaties, infokantoren, musea, attracties, cafés en restaurants.

De regelgeving focust op zaken die al op plan zichtbaar zijn: brede gangen en deuren, correcte overbrugging van niveauverschillen en voldoende circulatieruimte in publieke ruimtes. Alle details vind je op toegankelijkgebouw.be.

De richtlijnen hieronder combineren de verplichte criteria met aanbevolen criteria die zorgen voor nog meer comfort en gebruiksgemak. 

Wintertuin wondering Kempens landschap (c) Inneke Gebruers (2)

Toegankelijkheidscriteria voor de toeristische sector

De brochure "Criteria voor toeristische infrastructuur" bundelt alle wettelijke, labelbepalende en aanbevolen criteria.  

Wettelijke criteria zijn de toegankelijkheidseisen die voortkomen uit de stedenbouwkundige verordening en gelden vooral bij het bouwen of verbouwen van een pand. Deze criteria zijn vaak gebaseerd op duidelijke, meetbare regels die je terugvindt op de bouwplannen.  

Labelcriteria gaan een stap verder dan de wettelijke eisen. Ze bepalen welke voorwaarden een locatie moet vervullen om een toegankelijkheidslabel te krijgen. Dit omvat niet alleen de basisinrichting, maar ook de juiste plaatsing en het type hulpmiddelen dat aanwezig moet zijn om de ruimte functioneel toegankelijk te maken.  

Aandachtspunten bevatten aanvullende tips en suggesties die speciaal gericht zijn op mensen met diverse beperkingen, zoals visuele, auditieve of verstandelijke beperkingen. Deze richtlijnen helpen je om je locatie nog inclusiever en gastvrijer te maken, ook buiten de verplichte regels om.  

De criteria zijn gebundeld per onderdeel van een gebouw, zoals het toegangspad, het onhaal, het restaurant, het sanitair, … Verhelderende foto’s en tekeningen zorgen ervoor dat deze informatie ook nuttig is voor uw architect, aannemer of andere bouwpartners.   

Toegankelijkheidsketen

Hieronder vind je de criteria per type infrastructuur, geordend volgens de bezoekerscyclus. Ze sluiten aan bij de normen van de Stedenbouwkundige Verordening en bevatten zowel verplichte als aanbevolen criteria.

Hou daarbij altijd de volledige vakantieketen in gedachten. Het gaat niet enkel om de losse onderdelen, maar om het geheel. Een toilet kan perfect aangepast zijn, maar met drie treden aan de ingang blijft het voor een rolstoelgebruiker onbruikbaar. Daarom is de samenhang tussen alle onderdelen zo belangrijk: parking, toegangspad, onthaal, belevingsruimten, restaurant of ontbijtruimte, slaapgelegenheden, sanitair… én de routes daartussen. De keten is immers maar zo sterk als de zwakste schakel.

Ontdek hier de toegankelijke keten voor jouw type infrastructuur, met een rechtstreekse link naar de relevante criteria. 

Logies (hotels, B&B’s, vakantiewoningen, jeugdverblijven, campings)

Schematische voorstelling van de toegankelijke vakantieketen voor logies.

1. Info en signalisatie:
Voorzie vooraf duidelijke info over bereikbaarheid en de voorzieningen op je locatie, zodat bezoekers eenvoudig kunnen nagaan of de plek aan hun noden voldoet. Zorg ter plaatse voor heldere signalisatie met eenvoudige teksten en herkenbare pictogrammen.
Bekijk de criteria voor info en signalisatie >

2. Parking en toegangspad 
Voorzie aangepaste parkeerplaatsen dicht bij de ingang en een vlak, slipvrij toegangspad. 
Bekijk de criteria voor parking en toegangspad > 

3. Ingang en deuren
Maak de ingang breed en drempelloos. Kies voor deuren die eenvoudig te openen zijn. 
Bekijk de criteria voor ingang en deuren >

4. Onthaal en balie 
Richt de balie zo in dat zowel staande als zittende bezoekers er vlot terechtkunnen, met goede verlichting en akoestiek.
Bekijk de criteria voor onthaal en balie >

5. Slaapkamer
Laat voldoende ruimte rond het bed en zorg dat de hoogte geschikt is voor transfer vanuit een rolstoel. 
Bekijk de criteria voor slaapkamers >

6. Badkamer 
Voorzie voldoende ruimte, plaats steunbeugels correct en zorg dat douche en toilet praktisch bruikbaar zijn. 
Bekijk de criteria voor badkamers >

7. Vergaderruimtes (optioneel) 
Zorg voor ruime doorgangen, een goede akoestiek en meubilair dat iedereen kan gebruiken.
Bekijk de criteria voor vergaderruimtes >

8. Restaurant (optioneel)
Hou de looproutes breed, plaats tafels op toegankelijke hoogtes en bied menukaarten in groot lettertype aan. 
Bekijk de criteria voor restaurants >

9. Toilet
Maak aangepaste toiletten drempelloos bereikbaar, met voldoende circulatieruimte en goed geplaatste beugels. 
Bekijk de criteria voor toiletten >

10. Looproutes en buitenpaden 
Hou routes breed en obstakelvrij, zorg voor goede verlichting en maak herkenbare oriëntatiepunten zichtbaar. 
Bekijk de criteria voor looproutes en buitenpaden >

11. Niveauverschillen 
Overbrug hoogteverschillen via hellingen of liften, nooit enkel via trappen. 
Bekijk de criteria voor niveauverschillen >

12. Veiligheid
Voorzie visuele én hoorbare alarmsignalen en maak nooduitgangen makkelijk bereikbaar. 
Bekijk de criteria voor veiligheid >

Bijkomende toegankelijkheidscriteria voor vakantiewoningen en jeugdverblijven

13. Keuken
Richt de keuken zo in dat iedereen er vlot kan werken: voorzie voldoende ruimte, toegankelijke werkbladen en goed bereikbare toestellen. 
Bekijk de criteria voor keukens>

14. Multifunctionele ruimte (jeugdverblijven)
Maak multifunctionele ruimtes ruim en flexibel in gebruik. Zorg voor obstakelvrije doorgangen, meubilair dat makkelijk te verplaatsen is en een goede akoestiek. 
Bekijk de criteria voor multifunctionele ruimtes>

Eet- en drinkgelegenheden

Schematische voorstelling van de toegankelijke vakantieketen voor eet- en drinkgelegenheden

1. Info en signalisatie:
Geef vooraf heldere info over bereikbaarheid en welke dieetopties of allergieën je opvangt (bv. gluten, lactose, vegetarisch). Zorg ter plaatse voor duidelijke pictogrammen, eenvoudig taalgebruik, sterk kleurcontrast en waar nodig tactiele elementen. 
Bekijk de criteria voor info en signalisatie >

2. Parking en toegangspad 
Voorzie aangepaste parkeerplaatsen dicht bij de ingang en een vlak, slipvrij toegangspad.
Bekijk de criteria voor parking en toegangspad > 

3. Ingang en deuren
Maak de ingang breed en drempelloos. Kies voor deuren die eenvoudig te openen zijn.
Bekijk de criteria voor ingang en deuren >

4. Specifiek voor eet- en drinkgelegenheden 
Voorzie voldoende ruimte tussen de tafels en zorg dat ze onderrijdbaar zijn met een rolstoel. Vermeld allergenen en aangepaste maaltijden duidelijk op de menukaart, en maak je personeel vertrouwd met voedselallergieën en dieetopties. 
Bekijk de criteria voor eet- en drinkgelegenheden >

5. Toilet
Maak aangepaste toiletten drempelloos bereikbaar, met voldoende circulatieruimte en goed geplaatste beugels. 
Bekijk de criteria voor toiletten >

6. Looproutes en buitenpaden 
Hou routes breed en obstakelvrij, zorg voor goede verlichting en maak herkenbare oriëntatiepunten zichtbaar. 
Bekijk de criteria voor looproutes en buitenpaden >

7. Niveauverschillen 
Overbrug hoogteverschillen via hellingen of liften, nooit enkel via trappen. 
Bekijk de criteria voor niveauverschillen >

8. Veiligheid
Voorzie visuele én hoorbare alarmsignalen en maak nooduitgangen makkelijk bereikbaar. 
Bekijk de criteria voor veiligheid >

Getuigenissen

Pasta Gusto uit Brugge legt klanten met een beperking in de watten:

Hier ben ik een klant als alle andere andere (Karmen)

Lees de volledige getuigenis van Karmen >
 

Publicatie

10 tips voor toegankelijke eet en drinkgelegenheden

Infokantoren, bezoekerscentra, erfgoedsites, musea en attracties

Schematische voorstelling van de toegankelijke vakantieketen voor infokantoren, bezoekerscentra, erfgoedsites, musea en attracties

1. Info en signalisatie:
Voorzie vooraf duidelijke info over bereikbaarheid en de voorzieningen op je locatie, zodat bezoekers eenvoudig kunnen nagaan of de plek aan hun noden voldoet. Zorg ter plaatse voor heldere signalisatie met eenvoudige teksten en herkenbare pictogrammen. 
Bekijk de criteria voor info en signalisatie >

2. Parking en toegangspad 
Voorzie aangepaste parkeerplaatsen dicht bij de ingang en een vlak, slipvrij toegangspad.
Bekijk de criteria voor parking en toegangspad > 

3. Ingang en deuren
Maak de ingang breed en drempelloos. Kies voor deuren die eenvoudig te openen zijn.
Bekijk de criteria voor ingang en deuren >

4. Onthaal en balie 
Richt de balie zo in dat zowel staande als zittende bezoekers er vlot terechtkunnen, met goede verlichting en akoestiek. 
Bekijk de criteria voor onthaal en balie >

5. Tentoonstellings- en belevingsruimte
Zorg dat folders, schermen en interactieve elementen bereikbaar zijn op verschillende hoogtes, met duidelijke letters en een logische opbouw. Bied info zoveel mogelijk meervoudig aan: in tekst, beeld, geluid en voelbare elementen. Gebruik hulpmiddelen zoals ondertiteling, ringleiding of voelbare kaarten zodat iedereen het aanbod kan beleven. 
Bekijk de criteria voor tentoonstellings- en belevingsruimtes >

6. Toilet
Maak aangepaste toiletten drempelloos bereikbaar, met voldoende circulatieruimte en goed geplaatste beugels. 
Bekijk de criteria voor toiletten >

7. Looproutes en buitenpaden 
Hou routes breed en obstakelvrij, zorg voor goede verlichting en maak herkenbare oriëntatiepunten zichtbaar. 
Bekijk de criteria voor looproutes en buitenpaden >

8. Niveauverschillen 
Overbrug hoogteverschillen via hellingen of liften, nooit enkel via trappen. 
Bekijk de criteria voor niveauverschillen >

9. Veiligheid
Voorzie visuele én hoorbare alarmsignalen en maak nooduitgangen makkelijk bereikbaar. 
Bekijk de criteria voor veiligheid >

Getuigenissen

Publicatie

10 tips voor toegankelijke infokantoren en bezoekerscentra
 

Meeting- en congreslocaties

Schematische voorstelling van de toegankelijke vakantieketen voor meeting- en congreslocaties

1. Info en signalisatie:
Voorzie vooraf duidelijke info over bereikbaarheid en de voorzieningen op je locatie, zodat bezoekers eenvoudig kunnen nagaan of de plek aan hun noden voldoet. Zorg ter plaatse voor heldere signalisatie met eenvoudige teksten en herkenbare pictogrammen. 
Bekijk de criteria voor info en signalisatie >

2. Parking en toegangspad 
Voorzie aangepaste parkeerplaatsen dicht bij de ingang en een vlak, slipvrij toegangspad.
Bekijk de criteria voor parking en toegangspad > 

3. Ingang en deuren
Maak de ingang breed en drempelloos. Kies voor deuren die eenvoudig te openen zijn.
Bekijk de criteria voor ingang en deuren >

4. Onthaal en balie 
Richt de balie zo in dat zowel staande als zittende bezoekers er vlot terechtkunnen, met goede verlichting en akoestiek. 
Bekijk de criteria voor onthaal en balie >

5. Vergaderruimtes & Breakout rooms 
Hou doorgangen breed en de zaalopstelling flexibel, zodat iedereen zich vlot kan bewegen. Voorzie hoor- en zichtondersteuning zoals ringleidingen, ondertiteling of duidelijke projecties. Zorg ook voor flexibele zitplaatsen die inspelen op verschillende noden. 
Bekijk de criteria voor vergaderruimtes >

6. Eetgelegenheid
Voorzie voldoende ruimte tussen de tafels en zorg dat ze onderrijdbaar zijn met een rolstoel.
Bekijk de criteria voor eetgelegenheden >

7. Toilet
Maak aangepaste toiletten drempelloos bereikbaar, met voldoende circulatieruimte en goed geplaatste beugels. 
Bekijk de criteria voor toiletten >

8. Looproutes en buitenpaden 
Hou routes breed en obstakelvrij, zorg voor goede verlichting en maak herkenbare oriëntatiepunten zichtbaar. 
Bekijk de criteria voor looproutes en buitenpaden >

9. Niveauverschillen 
Overbrug hoogteverschillen via hellingen of liften, nooit enkel via trappen. 
Bekijk de criteria voor niveauverschillen >

10. Veiligheid
Voorzie visuele én hoorbare alarmsignalen en maak nooduitgangen makkelijk bereikbaar. 
Bekijk de criteria voor veiligheid >

Getuigenissen

Thor Central: inspiratie voor een toegankelijke meetinginfrastructuur

Publicatie

Toegankelijke meetings en congressen. Een checklist.

Fietspaden

Schematische voorstelling van de toegankelijke vakantieketen voor fietspaden

1. Info en signalisatie:
Voorzie duidelijke en toegankelijke info vooraf én onderweg. Gebruik leesbare teksten, contrasterende kleuren en pictogrammen voor de bewegwijzering. Vermeld waar aangepaste fietsen (tandems, handbikes, rolstoelfietsen) te huur zijn en welke horecazaken of voorzieningen onderweg toegankelijk zijn. 
Bekijk de criteria voor fietspaden >

2. Bereikbaarheid en parking
Zorg voor een vlot bereikbaar startpunt met een rolstoelvriendelijke bushalte of aangepaste parkeerplaatsen vlakbij. 
Bekijk de criteria voor fietspaden > 

3. Fietspad zelf
Maak fietspaden breed, stevig en vlak, zodat ze bruikbaar zijn voor iedereen: van handbikers tot ouders met kinderwagens. Hou het pad obstakelvrij, snoei takken en voorzie regelmatige rustpunten met comfortabele zitplaatsen. 
Bekijk de criteria voor fietspaden >

4. Toilet
Voorzie onderweg toegankelijke toiletten en communiceer duidelijk waar ze te vinden zijn. 
Bekijk de criteria voor toiletten >

💡TIP: Een toegankelijk fietspad stopt niet bij het pad zelf. Denk ook aan de omkadering: zijn er toegankelijke cafés of restaurants onderweg? Waar kan je aangepaste fietsen huren? Welke bezienswaardigheden zijn vlot bereikbaar? Neem die info zeker op in de beschrijving van de route.

Inspiratie

Drempelvrije fietsvakantie langs de Kempenroute

Wandelpaden

Schematische voorstelling van de toegankelijke vakantieketen voor wandelpaden

1. Info en signalisatie:
Voorzie duidelijke en toegankelijke info vooraf én onderweg. Gebruik leesbare teksten, contrasterende kleuren en pictogrammen voor de bewegwijzering. Vermeld welke horecazaken of voorzieningen onderweg toegankelijk zijn. 
Bekijk de criteria voor wandelpaden>

2. Bereikbaarheid en parking
Zorg voor een vlot bereikbaar startpunt met een rolstoelvriendelijke bushalte of aangepaste parkeerplaatsen vlakbij. 
Bekijk de criteria voor wandelpaden>

3. Wandelpad zelf
Leg wandelpaden bij voorkeur stevig, vlak, voldoende breed en niet te steil aan. Vermijd hindernissen zoals putten, losse stenen of hoge drempels, maar behoud waar mogelijk het natuurlijke karakter met halfverhardingen of alternatieven. Voorzie rustplaatsen met zitbanken én ruimte voor rolstoelgebruikers. Maak het pad een beleving: geluiden, geuren en tastbare elementen verrijken de ervaring, net als voelbare natuurelementen, reliëfbeelden of maquettes. 
Bekijk de criteria voor wandelpaden>

4. Toilet
Voorzie onderweg toegankelijke toiletten en communiceer duidelijk waar ze te vinden zijn. 
Bekijk de criteria voor toiletten >

Volg de werken van nabij op

Toegankelijk (ver)bouwen in Vlaanderen is nog geen vanzelfsprekendheid.

Wat op plan ruim genoeg lijkt, kan in de praktijk te krap blijken door pleisterwerk of deurlijsten. Een helling die nét iets te steil is, wordt een obstakel voor rolstoelgebruikers. Volg je werken dus nauwgezet op en maak je architect, aannemer of leverancier duidelijk dat elke centimeter telt.

Typische valkuilen uit de praktijk:

  • Bedden die te hoog of te laag zijn, waardoor een transfer vanuit de rolstoel moeilijk wordt
  • Tafels waar geen rolstoel onder past, omdat ze te laag zijn of te weinig ruimte laten voor voetsteunen
  • Toiletten en badkamers met verkeerd geplaatste steunbeugels, kranen of douchezitjes die niet onder de douchekop staan
  • Te ruime afkasting rond spoelsystemen of de aanwezigheid van een verzorgingstafel waardoor de nodige opstelruimte naast het toilet verdwijnt.
  • Obstakels zoals vaste vuilnisbakken, brandblussers of drankautomaten die de doorgang versperren 
Zorghotel_Zuienkerke_RodekruisVlaanderen_interieur_ © bobreijnders (38 van 59)

Vakantie zonder ziekenhuissfeer

Ook gasten met een zorgnood willen in de eerste plaats vakantiegevoel. 

Kies voor hulpmiddelen die mooi en gastvrij ogen. De markt biedt intussen heel wat stijlvolle oplossingen die toegankelijkheid bijna onzichtbaar maken. Zo vermijd je de ziekenhuissfeer en combineer je esthetiek met comfort. 

Moderne toegankelijke badkamer met hangtoilet, opklapbare steunbeugel, wandbeugel, wastafel met brede spiegel en open rek met handdoeken, in een strak en stijlvol interieur.
Flanders Finest Hiking - West-Vlaanderen (46)

Extra zorgomkadering waar nodig

Sommige mensen hebben meer nodig dan een toegankelijk gebouw. Voor mensen met een zorgvraag maakt net dat beetje extra ondersteuning het verschil tussen "welkom zijn" en "echt kunnen meedoen".

Maak het je gasten makkelijk door een overzicht te voorzien van praktische zorgadressen. Denk aan huisartsen, ziekenhuizen en dialysecentra in de buurt, maar ook aan verhuurpunten van hulpmiddelen of aangepast (taxi)vervoer. Een samenwerking met thuiszorgwinkels en/of lokale zorgdiensten kan daarbij een groot verschil maken. Zo voelen gasten zich goed voorbereid en ondersteund. 

Wil je nog een stap verder gaan? Via vlibank.be vind je een databank met hulpmiddelen en leveranciers om zelf materiaal aan te schaffen. Je kan ook verplegend personeel voorzien of vrijwilligers inzetten voor zorgtaken zoals wassen, aankleden, eten en toiletbezoek, én voor assistentie bij uitstapjes of recreatieve activiteiten.

⚠️ Vergeet niet de extra zorg die je aanbiedt duidelijk te vermelden op je website.

ZZZ, augustus 2011 011 © Zon, Zee, Zorgeloos

Inspirerende verhalen zorgomkadering

Laat je inspireren door andere ondernemers die aan de slag gingen met toegankelijkheid!

Publicaties zorgomkadering

ToerismeVlaanderen-Vlaams-Limburg-HR-151

Ondersteuning en erkenning

Toegankelijkheid vraagt inzet, maar je hoeft het warm water niet zelf uit te vinden. In Vlaanderen krijg je ondersteuning én erkenning: van praktische begeleiding tot een officieel label dat je inspanningen zichtbaar maakt.

Advies en coaching

Wil je werk maken van toegankelijkheid? Weet dat je niet alles zelf hoeft uit te zoeken. In Vlaanderen zijn er verschillende gespecialiseerde organisaties en bedrijven die je begeleiden en adviseren.

Toegankelijkheidslabel

Een toegankelijke plek verdient erkenning. Daarom reikt Toerisme Vlaanderen officiële toegankelijkheidslabels uit. Ze geven bezoekers vertrouwen én versterken jouw communicatie. 

 

Toegankelijk A label

A-label

Erkenning voor logies, infokantoren en bezoekerscentra voor de geleverde inspanningen omtrent toegankelijkheid

Erkenningsschild M-label voor toegankelijkheid

M-label

Erkenning voor meeting- en congreslocaties voor de geleverde inspanningen omtrent toegankelijkheid