Authentiek altaarvaandel ontdekt in Sint-Godelieveabdij
Jouw contactpersoon
Kristof Lataire
Van vergeten vaandel tot erfgoedparel
U kent vast het cliché van de "schatten op zolder". Die gemeenplaats werd bewaarheid in de Sint-Godelieveabdij op 22 augustus 2025. Tijdens werken aan het dak van het 17de-eeuwse diephuis keken werkmannen en werfleiders van Group Monument vreemd op toen ze tussen de balken een lange koker aantroffen. Daarin bevond zich een gigantisch altaarvaandel van liefst 4 meter op 3 meter.
Dat er nog een kerkschat werd gevonden was op zich al een verrassing. De abdij werd op 2 februari 2024 immers helemaal ontruimd, tijdens een verhuis waarbij meer dan 200 Bruggelingen een menselijke ketting vormden om de authentieke voorwerpen onder te brengen in de vlakbijgelegen Kapucijnenkerk. Die doet nu dienst als depotkerk.
Het altaarvaandel is een uniek exemplaar. Onderzoek van kunsthistoricus Jean Luc Meulemeester en Françoise Verfaillie - beiden betrokken als vrijwilliger bij het onderzoek van de archieven van de abdij - toonde aan dat het ging om een kunstwerk uit 1881, vervaardigd door de Brugse kunstenaar Leon De Pape (1852 - 1890). Het verbeeldt het martelaarschap van de Heilige Godelieve.
Vermoedelijk werd het vaandel tussen de balken verstopt in november 1917, toen de zusters benedictinessen het klooster moesten verlaten om plaats te maken voor Duitse soldaten, die er hun kwartier in onderbrachten", vertelt Verfaillie. "De zusters brachten alle eigendommen van de abdij onder bij bevriende gezinnen en familie. Zo kwam bijvoorbeeld het beddengoed prima van pas in het Sint-Janshospitaal. Het vaandel was echter, door zijn gigantische afmetingen, te groot om discreet weg te brengen.
Levend erfgoed in Brugge
Het altaarvaandel past in de rijke traditie van processies in Vlaanderen.
Op sommige plaatsen droegen gelovigen wel elke maand een relikwie of heilige door de straten. Onderweg hield de stoet dan halt bij een zogenaamd 'rustaltaar', waar de gelovigen even konden uitblazen en waar werd gebeden en gezongen", vult Meulemeester aan. "Deze rustaltaren waren soms metershoge kunstwerken, die reikten tot boven de huizen. De grond eromheen werd versierd met een bloementapijt. Op het altaar stonden zes kandelaars, zoals voorgeschreven door de kerkelijke liturgie. Achter het altaar werd dan een vaandel opgehangen, zoals het exemplaar dat in de abdij werd teruggevonden.
Opmerkelijk aan dit vaandel is dat het bijhorende rustaltaar nog bestaat. Sterker nog: het bevindt zich in de Kapucijnenkerk, waar het tijdens de verhuis op 2 februari 2024 is overgebracht. Het vaandel en het altaar vormen samen een harmonieus geheel, dat in de kerstperiode zal worden tentoongesteld. Iedereen met een hart voor religieus erfgoed, van Brugge tot ver daarbuiten, zal het geheel kunnen bewonderen via het kijkvenster van de Kapucijnenkerk.
De vondst van dit altaarvaandel is een uniek gebeuren omdat het de puzzelstukken samen legt van roerend, onroerend en immaterieel erfgoed. Roerend, want het gaat om een onderdeel van een verplaatsbaar rustaltaar. Immaterieel, want het past in de rijke traditie van processies in Vlaanderen. Onroerend, omdat het afkomstig is uit de rijke site van de Sint-Godelieveabdij. En ik voeg er graag ook nog ‘ont-roerend’ aan toe. ‘Ont-roerend’, omdat het feit dat het verborgen was, veel vragen oproept waarop diep menselijke verhalen mogelijk het antwoord bieden.
Peter De Wilde
CEO
Dirk De fauw, burgemeester van Brugge:
Met deze ontdekking wordt een nieuw hoofdstuk geschreven in een boeiend stukje Brugse geschiedenis. De Vlaamse traditie van processies komt hier tot zijn hoogtepunt met de Heilige Bloedprocessie die elk jaar door de straten trekt. De vondst van het vaandel bewijst dat elke abdij in de stad haar bijdrage leverde om dit gebruik tot grote bloei te brengen.
Mathijs Goderis, schepen van monumentenzorg:
Brugge blijft ons verbazen. Net wanneer we denken dat we haar geschiedenis kennen, geeft het verleden opnieuw een stukje van zijn schatten prijs. De ontdekking van dit altaarvaandel toont hoe rijk en gelaagd ons erfgoed is: roerend, onroerend én immaterieel tegelijk. In Brugge koesteren we dat erfgoed in al zijn vormen, van de stenen die onze stad dragen tot de verhalen en tradities die ze bezielen.
Jean Luc Meulemeester en Françoise Verfaillie, onderzoekers:
Het was een voorrecht om twee maanden lang onderzoek te kunnen doen naar het altaarvaandel. Het is een nog groter privilege om te weten dat het voorwerp van onze research binnenkort voor iedereen te zien zal zijn. Wij kijken uit naar de tentoonstelling van het ensemble van vaandel plus rustaltaar in de Kapucijnenkerk in de Klokstraat te Brugge.